همه انسانها از ابتدای کودکی به طور نامحسوس و غیر مستقیم در مسیر شناخت خویشتن و اطراف خود قرار میگیرند و بهطور همزمان درمعرض مشاغل والدین خود قرار میگیرند. سپس با قدم گذاشتن در سیستم آموزشی تعداد دیگری از مشاغل را خواهند شناخت. در حقیقت، این آشناییها تنها بخشی از اطلاعات دنیای مشاغل را در اختیارتان قرار خواهد داد تا اینکه زمان انتخاب فرا میرسد. در اینجاست که برای وارد شدن به زندگی کاری و انتخاب شغل به یک تسهیلگر و مشاور شغلی نیاز دارید تا این مسیر را با اطمینان بیشتری طی کنید.
مراحل مسیر شغلی:
پیشرفت شغلی در کودکی: الگوی پیشرفت شغلی در دوره کودکی شامل بررسی عواملی نظیر کنجکاوی، اکتشاف، کنترل درونی و بیرونی، رشد رغبتها، جنبه زمان، برنامه ریزی، و خودپنداره است که مورد توجه مشاور تحصیلی و شغلی این دوره قرار میگیرد.
پیشرفت شغلی در نوجوانی:
کسب دانش راجع به دنیای کار( اطلاعات شغلی و حرفهای): دانشآموز نوجوان بایستی نسبت به بازار کار کشور محل زندگی خود و همچنین بازار جهانی آگاهی داشته باشد؛ و حرفهها و مشاغل گوناگون را بشناسد.
کسب شناخت خویشتن: نوجوان بایستی راجع به ابعاد وجودی خویش همچون استعدادها، دستآوردها، علایق و رغبتها، ارزشها، و شخصیت خویش آگاه شود. و در نهایت، این دو دسته از اطلاعات را یکپارچه سازد.
بررسی سازگاری شغلی: در این مرحله تمام ابعاد وجودی فرد یعنی استعدادها، علایق و رغبتها، ارزشها، سبک شخصیتی توسط مشاور بررسی میشود؛ از سوی دیگر، نیازمندیها و شرایط مشاغل مختلف نیز اندازهگیری میشوند. و درنهایت، مشاور بررسی میکند که آیا مراجع با شغل موردنظر مطابقت دارد یا خیر (این بررسی – همراه با آزمون- علاوه بر نوجوانان برای بزرگسالان شاغل نیز صورت میگیرد).
مشاوره شغلی از طریق نظریه هالند: بر اساس این نظریه، مشاور از طریق اجرای ابزاری مخصوص به تیپ شخصیتی و در عین حال رغبتهای مراجع آگاه میشود؛ و براساس الگوهای بهدستآمده به فرد کمک میکند تا مسیر تحصیلی خود را انتخاب نماید (خواه رشته نظری و خواه رشته فنی) و در ادامه به مسیر شغلی درست گام بردارد.
هدایت شغلی از طریق نظریه مایرز-بریگز: هریک از انسانها در زندگی ترجیحاتی برای روان خود دارند که با آنها به دنیا میآیند؛ و بروز و ظهور آنها تحتتأثیر خانواده، محیط و طول عمر است. ترجیحات روانی در چهار دسته (نوع دریافت انرژی، روش دریافت اطلاعات، روش تصمیمگیری و نتیجهگیری، و نوع سبک زندگی) قرار میگیرد که مشاور شغلی با اجرای تست ویژه، ترجیحات مراجع را بررسی و شغل متناسب و همخوان با تیپ شخصیتی او را اعلام میکند.
رشد مسیر شغلی در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی
مشاور شغلی در این دوره از نظریه گستره زندگی سوپر بهره میبرد. ازنظر سوپر درس خواندن، خدمات مربوط به انجمنها، خانه و خانواده، و فعالیتهای اوقات فراغت، نقشهای مهم یک فرد هستند؛ و اهمیت این نقشها را میتوان بهوسیله مشارکت شخص در یک فعالیت، تعهد به آن، و اینکه چه میزان از آن فعالیت برایش باارزش است دریافت. نقشها شرایطی را شکل میدهند که از طریق آنها میتوان مراحل اصلی رشد شغلی را مشاهده کرد: مراحلی همچون مکاشفه، ایجاد، در نوجوانی، ابقاء در بزرگسالی، و افول (برنامه ریزی در زندگی بازنشستگی) در میانسالی.
از سوی دیگر، سوپر بر این باور است که اشخاص برحسب اهمیتی که برای کار در زندگیشان قائلند، با یکدیگر فرق میکنند. برجستگی کار برای هر فرد، متفاوت است و امتیازات مختلفی را در زندگی آن شخص به خود اختصاص میدهد. افراد فرهنگ‌های مختلف در سنین گوناگون به‌گونه‌ای متفاوت برای کار ارزش قائلند. موضوع \”ارزش\” و \”میزان اهمیت دادن به کار\” در نظریه سوپر به قدری حائز اهمیت است که منجر به ساخت چندین پرسشنامه شده است. پرسشنامههایی که توسط مشاور شغلی در جلسات مشاوره بهکار گرفته میشود.
در این نظریه، یکی از جنبههای کلیدی این است که این مراحل صرفاً به سن مربوط نمیشوند. افراد ممکن است در برخی از دورههای زندگی برگردند تا بار دیگر این مراحل را تکرار کرده و بهطور کامل آن را سپری کنند. بررسی این مسائل از جانب یک مشاور شغلی به آنها کمک خواهد کرد تا این مراحل را راحت تر و با خشنودی بیشتری بگذرانند.
بزرگسالان و مشاوره شغلی
بزرگسالان نیز از نگرانی های مرتبط با شغل به گونه ای دیگر رنج می برند. مسائلی از قبیل انتقالها و بحرانها بر مردان، زنان، و جمعیتهای فرهنگی گوناگون تأثیرگذار است. از دیدگاه نظریه مرحله‌ای، انتقال به جابه‌جایی از یک مرحله به مرحله دیگر اشاره دارد. انتقال ممکن است بهآرامی رخ دهد، مثل گذر از مرحله ای از مسیر شغلی (مرحله ایجاد) به مرحله دیگر (مرحله ابقاء) که فرصتی برای شخص فراهم می‌آورد تا تغییرات اندک و نسبتاً ناگهانی را در الگوی شغلی‌اش تجربه کند. بحران یک اصطلاح منفی‌تر است و به شرایطی اشاره دارد که شخص مجبور میشود الگوهای جدیدی را برای برخورد با یک مسئله ناگهانی در خود بسازد. بحرانهای شغلی به شرایط مخربی اشاره دارد که احتمالاً باعث اضطراب فراوان در فرد میشود و آنها را به سمت مشاوره شغلی سوق میدهد. بحرانهای شغلی اصولاً برای زنان و افراد گروههای اقلیت که تبعیض و تمایز را تجربه میکنند، اتفاق می‌افتد. افراد برای کنارآمدن با بحرانها و انتقالها، براساس چند الگو عمل میکنند.
الگوهای انتقال در بزرگسالان شاغل
عدم تحرک
خودتردیدی
بیخیالی
امتحان کردن
جستجوی معنا
درونیسازی
بحرانهای شغلی تأثیرگذار بر بزرگسالان شاغل
مرخصی از نیروی کار و ورود مجدد به آن
آزار جنسی
حال در تمام طول این مسیر، مشاوران شغلی باتوجه به رویکردهای متفاوت، و بهکارگیری ابزارهای اندازهگیری و پرسشنامههای جدید جلسات مشاورهای را انجام میدهند. در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است:
رویکرد روایتی و داستانی به پیشرفت شغلی: در این رویکرد مشاور باتوجه به شیوههای داستانسرایی و با بهرهگیری از تاریخچه زندگی مراجع، مراجع را در این مسیر یاری میرساند.
رویکرد های رابطه ای در پیشرفت شغلی: در این رویکرد مشاور میکوشد تا براساس نظریه دلبستگی، و با توجه به تعاملات شغلی والد- فرزند، درمان سیستمی خانواده، و مدل های رشدی-رابطه ای، مسائل شغلی مراجع را برطرف سازد.
نظریه یادگیری اجتماعی کرومبولتز: در این رویکرد مشاور به بررسی تاثیرات ژنتیک، شرایط اجتماعی، نقش والدین و مراقبان، نقش گروههای همسال، و موقعیتهای تربیتی مراجع میپردازد.
نظریه شغلی شناختی اجتماعی: در این رویکرد مشاور شغلی به بررسی برخی از عوامل همچون خودکارآمدی، نتایج موردانتظار، اهداف، حمایتها و موانع در زندگی مراجع میپردازد؛ و پیشرفت علائق، عملکرد شغلی، و رضایت شغلی و فردی او را اندازه میگیرد.
راهبردهای رفتاری و شناختی: همچون عرصههای دیگر رواندرمانی و مشاوره، رویکردهای رفتاری و شناختی در حل مسائل و بحران های شغلی نیز نقش حائز اهمیتی دارد.
درپایان، باتوجه به اهمیت مواردی که اشاره شد میتوان نتیجه گرفت که انسانها از زمانی که کودکی بیش نیستند تا وقتی که پا به عرصه پیری میگذارند، با مسائل و بحرانهای مرتبط با کار و شغل دستوپنجه نرم میکنند. بنابراین در هر مقطعی از عمر خود به سر میبرید (کودکی، نوجوانی، بزرگسالی، میانسالی، و پیری)، میتوانید به مشاور شغلی مراجعه کنید و از خدمات تخصصی و حرفهای بهرهمند شوید.
گردآورنده:
مطهره السادات قریشی
مشاور تحصیلی و شغلی
